Τα ελληνοτουρκικά και οι πρόσφατες εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο

Share on facebook
Share on linkedin
Share on twitter
Share on email

Κείμενο εργασίας και διαλόγου του Συμβουλίου των Πράσινων, 15.9.2020

 

1. Η ροή των πρόσφατων γεγονότων

Στο διάστημα από τον περασμένο Ιούνιο, οι εξελίξεις ήταν πυκνές. Με χρονολογική σειρά:

  • Το Ισραήλ πάγωσε την προσάρτηση της Κοιλάδας του Ιορδάνη παίρνοντας ως αντάλλαγμα την αναγνώριση των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων. Ως συμβολική απάντηση, η Τουρκία υποδέχθηκε επίσημα στην Άγκυρα στελέχη της Χαμάς.
  • Η Τουρκία σταμάτησε αρχικά τις έρευνες του σκάφους της στη Μεσόγειο με διαμεσολάβηση της Γερμανικής Προεδρίας της Ε.Ε., που δρομολόγησε απευθείας διάλογο Ελλάδας – Τουρκίας για επίλυση των εκκρεμοτήτων. Δηλώσεις Ερντογάν επικαλούνταν και το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας, που η Τουρκία τυπικά δεν αναγνωρίζει.
  • Η καταστροφή στο λιμάνι της Βηρυττού ενεργοποίησε το γαλλικό ενδιαφέρον για τον Λίβανο, που φαίνεται ότι θα είναι μόνιμο.
  • Υπογράφτηκε συμφωνία μερικής οριοθέτησης ΑΟΖ με την Αίγυπτο, πιθανότατα με άτυπη μεσολάβηση Γαλλίας και ΗΠΑ. Η συμφωνία αποδομεί το τουρκολυβικό σύμφωνο, για το υπόλοιπο όμως τμήμα φαίνεται να προδικάζει οριοθέτηση συμβατή με τον πυρήνα των τουρκικών θέσεων.
  • Η Τουρκία καταδίκασε τη συμφωνία ως μονομερή ενέργεια και επανέλαβε τις έρευνες δίπλα στην οριοθετημένη περιοχή, απειλώντας να τις επεκτείνει και δυτικότερα, μέχρι τα χωρικά ύδατα ελληνικών νησιών. Στην πορεία η Τουρκία δέσμευσε για γυμνάσια και έρευνες θαλάσσιες περιοχές μέχρι και τα τέλη Νοεμβρίου, λίγο μετά τις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ. Αποκλιμάκωση ήρθε μόνο μετά τις 10 Σεπτεμβρίου, όταν η Τουρκία απομονώθηκε διπλωματικά και η διεθνής πίεση άρχισε να αποδίδει καρπούς.
  • Οι θαλάσσιες έρευνες της Τουρκίας συνοδεύονται από παιχνίδια πολέμου με έντονη παρουσία και αντιπαράθεση πολεμικών πλοίων, κυρίως ελληνικών και τουρκικών. Ναυτική ή αεροπορική παρουσία στην περιοχή ανέπτυξαν και άλλες χώρες: Γαλλία, Ισραήλ, ΗΠΑ, Εμιράτα, αλλά και Ρωσία.
  • Σε διπλωματικό επίπεδο, οι τουρκικές έρευνες καταδικάζονται από το σύνολο του Δυτικού Κόσμου (ΗΠΑ, ΕΕ, Ισραήλ) και τους Άραβες συμμάχους του. Όλοι σχεδόν μιλούν πάντως για αμφισβητούμενη περιοχή, όχι για ελληνική υφαλοκρηπίδα/ ΑΟΖ.
  • Οι εξελίξεις επηρεάζουν άμεσα και τις αντιλήψεις των δυο κοινωνιών. Στον τουρκικό δημόσιο διάλογο κυριαρχεί κλίμα επιθετικής πατριωτικής πλειοδοσίας, ενώ στην Ελλάδα διαμορφώνονται ευρείες συναινέσεις για μεγάλες αγορές οπλικών συστημάτων και θετικό κλίμα για κάθε συμμαχία «που θα σταματήσει τον Ερντογάν» ανεξάρτητα από τις επιδόσεις των πιθανών συμμάχων στο σεβασμό του Διεθνούς Δικαίου ή στη διαφύλαξη της ειρήνης. Ελπιδοφόρο είναι πάντως ότι παράλληλα κερδίζει έδαφος στη χώρα μας η θέση να προχωρήσει άμεσα η επίλυση των διαφορών, με διπλωματικά μέσα και ορίζοντα τη Χάγη.

 

2. Πίσω από την ένταση

Ο θαλάσσιος χώρος μεταξύ Κρήτης, Κύπρου και Μικράς Ασίας δεν αφορά μόνο οριοθετήσεις ΑΟΖ και έρευνες για υδρογονάνθρακες: στην τωρινή κρίση, κεντρικό ενδιαφέρον έχει η διάσταση του στρατιωτικού του ελέγχου, καθώς η Τουρκία τον βλέπει ως «μαλακό της υπογάστριο» ζωτικό για την επικοινωνία της με τις ανοιχτές θάλασσες, η Ελλάδα ως γέφυρα αμυντικής ενοποίησης με την Κύπρο, το Ισραήλ ως στρατηγικό του βάθος και δίοδο προς το Αιγαίο, όπου η πολεμική του αεροπορία πραγματοποιεί τακτικά κοινές ασκήσεις με την ελληνική.

Από την Αραβική Άνοιξη και μετά, η Τουρκία ακολουθεί στη Μέση Ανατολή πολιτική περιφερειακής δύναμης με ενεργή ανάμειξη στα εσωτερικά αραβικών χωρών, στρατιωτικές εμπλοκές σε Συρία, Ιράκ και Λιβύη, αντιπαράθεση σε υψηλούς τόνους με το Ισραήλ και επιθετική διεκδίκηση κονδυλίων και ευνοϊκών ρυθμίσεων από την ΕΕ. Στο εσωτερικό της ισχύει πια περιορισμένη αυταρχική δημοκρατία, ενώ η ρητορική Ερντογάν ποντάρει στον εθνικισμό, στις διαιρέσεις του ισλαμικού κόσμου, αλλά και στα αντιδυτικά αισθήματα πολλών Μουσουλμάνων εκτός Τουρκίας. Η τακτική αυτή στηρίζεται από Ρωσία, αλλά συσπειρώνει εναντίον της μια σειρά περιφερειακές και διεθνείς δυνάμεις που ενοχλούνται ή θίγονται: Ισραήλ, Αίγυπτος, Σαουδική Αραβία, Εμιράτα, αλλά και Γαλλία-ΗΠΑ.

Ο στόχος για «ΑΟΖ μέχρι την Κύπρο» πρωτοεμφανίζεται στον ελληνικό δημόσιο διάλογο στα μέσα του 2010, με το ξεκίνημα της στρατηγικής συμμαχίας με το Ισραήλ. Διαρροές εγγράφων του ελληνικού ΥΠΕΞ,αλλά και αποφάσεις διεθνών δικαστηρίων, δείχνουν ότι ο στόχος αυτός έχει πολύ αμφίβολη βάση στο Διεθνές Δίκαιο, ενώ οι πρόσφατες συμφωνίες με Ιταλία και Αίγυπτο επιβεβαιώνουν την εικόνα αυτή: το Καστελόριζο έχει ΑΟΖ, έστω μειωμένη, δεν έχει όμως η κρίσιμη γειτονική Στρογγύλη/Ρως (που θα έφερνε την ελληνική ΑΟΖ μέχρι Κύπρο) καθώς λείπει η διαχρονική μόνιμη κατοίκηση που απαιτούν τα Διεθνή Δικαστήρια. Μέχρι την επίσημη οριοθέτηση, η ελληνική πολιτική θεωρεί τον συγκεκριμένο χώρο ελληνική υφαλοκρηπίδα, θέση που ενσωματώνεται έμμεσα και στη συμφωνία με το Ισραήλ για τον EastMed. Στο πλαίσιο αυτό αμφισβητεί, με πολεμικά πλοία, τις τουρκικές έρευνες στην ίδια περιοχή. Για τις τρίτες χώρες πρόκειται για «αμφισβητούμενη περιοχή», ενώ ρευστό παραμένει αν στόχος της ελληνικής διπλωματίας είναι να δημιουργήσει αντίβαρο για άλλες τουρκικές διεκδικήσεις, ή αν θα επιμείνει να τη ζητά ως αντιστάθμισμα για περιορισμένη άσκηση του δικαιώματος των 12 μιλίων στο Αιγαίο.

Η συγκεκριμένη ελληνική θέση αξιοποιείται από τον Ερντογάν για επίδειξη στρατιωτικής ισχύος, για κάτι που οι περισσότεροι τρίτοι θεωρούν ότι θα καταλήξει τελικά νόμιμα στην Τουρκία. Η Τουρκία πιστεύει ότι η Ελλάδα δεν θα έπαιρνε τέτοιες πρωτοβουλίες, χωρίς ενθάρρυνση χωρών όπως το Ισραήλ ή και η Γαλλία. Αντίστοιχα η Δύση και οι Μεσανατολικοί της σύμμαχοι, θεωρούν το ζήτημα ευκαιρία να επιβάλουν στην Τουρκία κανόνες σεβασμού σε αντιρρήσεις άλλων χωρών και επίλυσης τέτοιων διαφορών χωρίς χρήση στρατιωτικής ισχύος. Σε συμβολικό επίπεδο, η Τουρκία προβάλλει την εικόνα της ισχυρής δύναμης που δεν ανέχεται «να αδικείται», ενώ η δυτική και φιλοδυτική συμμαχία φαίνεται να χρησιμοποιεί την Ελλάδα για να ψαλιδίσει τις περιφερειακές φιλοδοξίες της Τουρκίας στη Μέση Ανατολή. Η στρατιωτική διάσταση της αντιπαράθεσης στέλνει στην Τουρκία το μήνυμα ότι η έξοδός της στη Μεσόγειο μπορεί να ελεγχθεί στρατιωτικά από αντίπαλες δυνάμεις, κάτι που για τους γείτονες θα γινόταν αισθητό ως υπαρξιακή απειλή.

 

3. Για μια πράσινη πρόταση ειρήνης και βιωσιμότητας

Η αναζήτηση υδρογονανθράκων και ο έλεγχος των δρόμων μεταφοράς τους, είναι σαφές ότι έχουν καταλυτικό ρόλο στην αντιπαράθεση και την κλιμάκωση της έντασης. Αίτημά μας είναι να μην προχωρήσει κανένα νέο σχέδιο έρευνας και εξόρυξης, ενόψει κλιματικής κρίσης και ευρωπαϊκής δέσμευσης για πλήρη μηδενισμό καθαρών εκπομπών το 2050, όπως τονίζεται και στην κοινή ελληνοτουρκική δήλωση των Πράσινων στις 15.8.20. Επιμένουμε στο τριπλό Πράσινο ΟΧΙ: σε κλιμάκωση σύγκρουσης, σε παραχώρηση χώρου, αλλά και σε σχέδια συνεκμετάλλευσης.

Το ίδιο αίτημα δίνει και λύση άμεσης απεμπλοκής από την τωρινή αντιπαράθεση, χωρίς νικητές και ηττημένους: σε πρώτη φάση μια «νέα Βέρνη» (όπως η συμφωνία Καραμανλή-Ετσεβίτ του 1976 που πάγωσε κάθε έρευνα για πετρέλαιο στα διεθνή ύδατα του Αιγαίου) θα πάγωνε κάθε έρευνα, εξόρυξη ή άλλη εργασία για υδρογονάνθρακες στα διεθνή ύδατα της Ανατολικής Μεσογείου με προτεραιότητα στην περιοχή που αμφισβητούν αντίστοιχα η Ελλάδα και η Τουρκία, τουλάχιστον μέχρι την τελική οριοθέτηση με συνομιλίες ή απόφαση Διεθνούς Δικαστηρίου. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, η ένταση με το τουρκικό ερευνητικό δεν θα μπορούσε να επαναληφθεί.

Η κρίση στη Μεσόγειο δείχνει την ανάγκη για σύντομη επίλυση των ελληνοτουρκικών εκκρεμοτήτων σε πλαίσιο σύμφωνο με το Διεθνές Δίκαιο. Το τελευταίο περιλαμβάνει πια και το Δίκαιο της Θάλασσας. Η ευρωπαϊκή διαμεσολάβηση για καταγραφή και διάλογο είναι ανάγκη να αξιοποιηθεί, ώστε να διασφαλιστεί ότι οι όποιες λύσεις θα είναι συμβατές με το ευρωπαϊκό κεκτημένο και θα κινηθούν σε πλαίσιο διεθνούς νομιμότητας, που μπορεί να καλύψει όλα όσα προβάλλουν σήμερα οι δύο χώρες ως ζωτικά τους ενδιαφέροντα. Ζητήματα που δεν θα επιλυθούν συναινετικά, θα πρέπει να παραπεμφθούν στη Χάγη. Αν όμως οι εκκρεμότητες παραπεμφθούν και πάλι στο απώτερο μέλλον, την επόμενη φορά τα διπλωματικά ερείσματα της Τουρκίας μπορεί να είναι ισχυρότερα και η θέση της χώρας μας ασθενέστερη: ήδη οι όροι επίλυσης της προηγούμενης φοράς, το 1999-2004, όταν η Τουρκία επιδίωκε πραγματικά την ένταξή της στην Ε.Ε. και είχε αναλάβει σχετικές δεσμεύσεις, ήταν σημαντικά καλύτεροι. Η σιωπηρή ανοχή του status quo, κάθε άλλο παρά βιώσιμη επιλογή είναι.

Εξίσου επείγουσα είναι και η επίλυση του Κυπριακού, καθώς η προοπτική πολυμερούς διάσκεψης για την οριοθέτηση των ΑΟΖ προσκρούει και στη μη αναγνώριση της Κυπριακής Δημοκρατίας από την Τουρκία. Η επίλυση του Κυπριακού με βάση το πλαίσιο του ΟΗΕ του 2017 (Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία χωρίς δικαίωμα μονομερούς στρατιωτικής επέμβασης) οφείλει να αποτελέσει προτεραιότητα και να μη χαθεί άλλος χρόνος.

Το πράσινο αίτημα για μηδενικές νέες εξορύξεις υδρογονανθράκων, θέλουμε να έχει κεντρική θέση στον διάλογο, με τελικό στόχο τη διαμόρφωση ενός Πράσινου Σχεδίου για όλη την Ανατολική Μεσόγειο. Θεωρούμε ότι τα θαλάσσια οικοσυστήματα αποτελούν κοινό αγαθό, που χρειάζεται προστασία. Στο ξεκίνημα του διαλόγου, προτείνουμε και διερευνητικές επαφές για αμοιβαία εγκατάλειψη των αξιώσεων των δύο χωρών για ΑΟΖ στην Ανατολική Μεσόγειο. Αν αυτές αποτύχουν, στόχος πρέπει να είναι συμφωνία για αμοιβαία οριστική εγκατάλειψη των εξορύξεων και μετά την τελική οριοθέτηση: αν η Τουρκία αρνηθεί, η Ελλάδα να τη θεσπίσει μονομερώς στη δική της ΑΟΖ (και σε όλη της την επικράτεια) ακολουθώντας αντίστοιχες πρωτοβουλίες της Γαλλίας και της Ισπανίας. Η ΑΟΖ κάθε χώρας να είναι ανοικτή μόνο σε ήπιες και βιώσιμες δραστηριότητες.

Αναθεώρηση του ρόλου του Φόρουμ Αερίου Ανατολικής Μεσογείου (EMGF), που συστήθηκε το 2019 χωρίς πρόσκληση της Τουρκίας: αντί για ενίσχυση της παραγωγής φυσικού αερίου στην περιοχή, άμεσος στόχος να γίνει η βιωσιμότητα, με ενίσχυση της περιβαλλοντικής ασφάλειας στα ήδη υπό εκμετάλλευση κοιτάσματα και σχεδιασμό για μεσοπρόθεσμη απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα. Η Τουρκία θα πρέπει να προσκληθεί και αυτή, εφόσον αποδέχεται τον νέο προσανατολισμό.

Να μείνει ανοικτή αλλά παγωμένη η τουρκική υποψηφιότητα ένταξης στην Ε.Ε., όσο η Τουρκία συμπεριφέρεται αντίθετα με το ευρωπαϊκό κεκτημένο. Απορρίπτουμε όμως τον πλήρη τερματισμό της υποψηφιότητάς της, καθώς τυχόν επαναφορά της στο μέλλον θα απαιτούσε ομόφωνη θέση των «27», αποκλείοντας έτσι οριστικά ένα σοβαρό κίνητρο αλλαγής πορείας των γειτόνων.

Διατηρούμε, τέλος, την αντιθεσή μας για κάθε νέο γύρο εξοπλιστικών ανταγωνισμών, που θα απειλούσε με νέα χρεωκοπία και δραματική αποδυνάμωση της χώρας μας. Εξίσου αντίθετοι είμαστε με πολιτικές τύπου Ισραήλ, για αύξηση της στρατιωτικής θητείας και κατάργηση των αναβολών στράτευσης: είναι ενδεικτικό ότι, στο ίδιο το Ισραήλ, η στρατιωτική του ισχύς δεν οδήγησε σε βιώσιμη λύση στο Παλαιστιακό και το Μεσανατολικό, αλλά στην απόρριψη κάθε ευκαιρίας για δίκαιη λύση. Όσο κι αν η προσοχή μας είναι σήμερα στραμμένη αλλού, στην εποχή της οικολογικής κρίσης και της πανδημίας η ασφάλεια δεν μπορεί να εκφράζεται πια μόνο (ούτε κυρίως) με στρατιωτικούς όρους.

 

Αθήνα, 15.9.2020
Το Συμβούλιο των Πράσινων

Διαβάστε επίσης

ΑΠΟΨΕΙΣ

Ευρωκοινοβούλιο: τα κράτη μέλη πρέπει να συντονίσουν μεθοδολογίες και μέτρα για COVID-19

H πανδημία COVID-19 και ο προβληματικός τρόπος αντιμετώπισής της θέτουν το ζήτημα μιας νέας κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής για την υγεία Του Νίκου Χρυσόγελου, πρώην Ευρωβουλευτής,

Φωτογραφία του Alexandr Ivanov από το Pixabay.
ΔΕΛΤΙΑ ΤΥΠΟΥ

Άμεσα μέτρα στήριξης του Πολιτισμού και των ανθρώπων του

Οι Πράσινοι συμπαραστέκονται στους καλλιτέχνες και τους εργαζόμενους στον Πολιτισμό που αντιμετωπίζουν ένδεια οικονομικών πόρων λόγω των αυστηρών μέτρων εξαιτίας του κορονοϊού και παράλληλα δεν